W sakramencie pokuty Bóg przebacza grzechy popełnione po chrzcie świętym, przez rozgrzeszenie kapłańskie. Sakrament ten nazywany jest także: sakramentem nawrócenia, spowiedzią święta, sakramentem pojednania.
Pan Jezus ustanowił sakrament pokuty w dniu zmartwychwstania, gdy stanął wśród Apostołów w Wieczerniku, tchnął na nich i powiedział:
Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane. (J 20,19-23).
Składa się z trzech aktów penitenta oraz z rozgrzeszenia kapłańskiego.
Aktami penitenta są:
1. Żal za grzechy (skrucha) jest to boleść duszy z powodu obrażenia Pana Boga, najlepszego Ojca. Jeżeli źródłem żalu jest miłość do Boga, wtedy żal jest „doskonałym”; jeśli opiera się na innych motywach, wtedy nazywamy go „niedoskonałym”.
2. Spowiedź święta jest to wyznanie przed kapłanem wszystkich grzechów ciężkich, których penitent jeszcze nie wyznał, a które przypomniał sobie po starannym zbadaniu swego sumienia. Wyznanie grzechów powszednich nie jest samo w sobie konieczne, niemniej jest przez Kościół żywo zalecane.
3. Kapłan na spowiedzi zadaje penitentowi wypełnienie pewnych czynów „zadośćuczynienia” lub „pokuty”, by wynagrodził szkody spowodowane przez grzech i postępował w sposób godny ucznia Chrystusa.
Spowiednikiem może być tylko kapłan, który został upoważniony przez władzę kościelną do spowiadania, może przebaczyć grzechy w imieniu Chrystusa.Kapłan udziela rozgrzeszenia.
Po wyznaniu grzechów z żalem, penitent otrzymuje pouczenie i pokutę, po czym kapłan udziela rozgrzeszenia, wypowiadając słowa:
Bóg Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat za sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
Penitent odpowiada: Amen.
Skutkami duchowymi sakramentu pokuty są:
– pojednanie z Bogiem, przez które penitent odzyskał łaskę Bożą, pojednanie z Kościołem,
– darowanie kary wiecznej, związanej z grzechami śmiertelnymi,
– darowanie, co najmniej częściowe, kar doczesnych, będących skutkiem grzechów, pokój i pogoda sumienia oraz pociecha duchowa,
– wzrost sił duchowych do walki ze złem.
Drogę powrotu do Boga nazywamy nawróceniem się od popełnionych grzechów oraz mocne postanowienie poprawy na przyszłość. Źródłem nawrócenia jest nadzieja na miłosierdzie Boże.